به گزارش زمین نامه، بر مبنای مطالعات نوین تکتونیکی، شکل‌گیری حوضه‌ی خلیج فارس به مرحله‌ی پلیوسن پسین تا کواترنری آغازین(حدود ۵ تا ۲ میلیون سال پیش) نسبت داده می‌شود. این حوضه در اثر فرورفتگی ناشی از همگرایی صفحه‌ی عربستان به زیر صفحه‌ی اوراسیا ایجاد شده است؛ فرآیندی که امروز نیز با نرخ تقریبی ۲-۳ سانتی‌متر در سال ادامه دارد و باعث فعالیت‌های زمین‌ساختی گسترده در زاگرس می‌شود.

تحلیل‌های ژئودینامیکی نشان می‌دهد که خلیج فارس یک حوضه‌ی پس‌رانشی (foreland basin) کلاسیک است که در جلوی کمربند چین‌خورده-رانده‌ی زاگرس توسعه یافته و پیوند تنگاتنگی با تحولات زمین‌شناسی ایران مرکزی دارد.
رسوبات عمده‌ی این حوضه شامل توالی‌های رسوبی دوره‌ی کواترنری است که به صورت عمده از فرسایش ارتفاعات زاگرس تامین شده‌اند و خود گواهی دیگر بر ارتباط ژرف زمین‌شناختی آن با سرزمین ایران می‌باشند.

از منظر تاریخی نیز نخستین ارجاعات مستند به این خلیج تحت عنوان "Persicus Sinus" در آثار نویسندگان یونانی همچون استرابو و بطلمیوس دیده می‌شود و حتی در نقشه‌های جغرافیایی اسلامی قرون وسطی، همچون آثار ابوریحان بیرونی، تنها نام «بحر فارس» یا «خلیج فارس» ذکر شده است.

نتیجه‌گیری زمین‌شناختی حاکی از آن است که خلیج فارس از نظر فرآیندهای زمین‌ساختی، رسوب‌شناسی، و تحول ژئومورفولوژیکی، به‌طور کامل بخشی از سامانه زمین‌شناسی فلات ایران به‌شمار می‌رود؛ و ادعاهای تغییر نام آن، برخلاف شواهد علمی و طبیعی است که ریشه در میلیون‌ها سال تاریخ زمین دارد.